Vênh nhau giữa luật và thông tư

(ĐTTCO) - Báo ĐTTC số ra ngày 18-7 có loạt bài Chủ đề: “Chính phủ kiến tạo và liêm chính - Hỗ trợ doanh nghiệp, tạo lập thị trường” và “Dự thảo Luật Hỗ trợ DNNVV - Phải triệt tiêu phí xin - cho”. Theo đó Chính phủ sẽ có những thay đổi đáng kể để tạo lập lại niềm tin của doanh nghiệp (DN) vào nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, ngay sau khi bài báo đăng, tòa soạn đã nhận được nhiều ý kiến của DN, chuyên gia và giới luật sư xung quanh vấn đề ưu đãi cho DN đã bị cơ quan quản lý “cắt xén” thông qua thông tư hướng dẫn thực hiện ưu đãi.

DN hụt hẫng

Nhiều DN khấp khởi mừng khi địa bàn hoạt động và lĩnh vực ngành nghề kinh doanh thuộc nhóm được hưởng ưu đãi theo quy định của Luật Đầu tư và Nghị định 118/2015/NĐ-CP (NĐ118). Nhưng họ lại hụt hẫng khi Thông tư 83/2016/TT-BTC (TT83) hướng dẫn thực hiện ưu đãi được Bộ Tài chính ban hành, hướng dẫn thực hiện ưu đãi theo Luật Đầu tư nhưng lại căn cứ vào các điều khoản của Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) đã được ban hành trước đó vài năm. Dường như đang có sự không rõ ràng của cơ quan soạn thảo trong ban hành các văn bản về hướng dẫn thực hiện ưu đãi đầu tư. Theo TT83 những dự án đầu tư mới đáp ứng điều kiện về lĩnh vực ưu đãi thuế TNDN theo quy định của Luật Thuế TNDN, hoặc địa bàn ưu đãi đầu tư quy định tại phụ lục II của NĐ118 được hưởng ưu đãi thuế TNDN theo mức tương ứng đối với lĩnh vực, địa bàn. TT83 còn ghi rõ chỉ những DN thành lập mới từ dự án đầu tư tại địa bàn kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, khu kinh tế, khu công nghệ cao mới được hưởng ưu đãi thuế TNDN. 

Như vậy mức thuế TNDN ưu đãi chỉ dành cho những DN có dự án  đầu tư trên địa bàn kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, còn DN hoạt động trên địa bàn kinh tế-xã hội khó khăn theo quy định của NĐ118 sẽ không được hưởng ưu đãi thuế theo TT83. Và sẽ có rất nhiều DN hoạt động tại các địa bàn kinh tế-xã hội khó khăn như các huyện Kim Bôi, Kỳ Sơn, Lương Sơn, Lạc Thủy, Tân Lạc, Cao Phong (Hòa Bình), Chi Lăng, Hữu Lũng (Lạng Sơn), Bắc Bình, Tuy Phong, Đức Linh, Tánh Linh (Bình Thuận), Đồng Phú, Chơn Thành (Bình Phước), Mang Thít, Tam Bình (Vĩnh Long)… không nhận được ưu đãi thuế theo quy định của Luật Đầu tư và NĐ118 quy định.

 Xét theo lĩnh vực đầu tư, theo NĐ118 sẽ có 57 ngành nghề và 55 địa bàn được hưởng ưu đãi đầu tư, nhưng theo hướng dẫn của TT83 không phải tất cả DN nằm trong nhóm đối tượng ưu đãi đều được hưởng ưu đãi đầu tư. Theo TT83 dự án đầu tư mới phải đáp ứng điều kiện về lĩnh vực ưu đãi thuế TNDN theo quy định của Luật Thuế TNDN mới được hưởng ưu đãi thuế ở mức tương ứng 10-20%. Đồng thời được miễn thuế tối đa không quá 4 năm, được hưởng ưu đãi tối đa 15 năm thuế TNDN ở mức 10% và giảm 50% số thuế phải nộp trong thời gian tối đa không quá 9 năm. Số ngành nghề được hưởng ưu đãi thuế theo Luật Thuế TNDN cũng giới hạn hơn rất nhiều so với Luật Đầu tư. Trong Luật Thuế TNDN chỉ đưa ra các ngành nghề được hưởng ưu đãi thuế TNDN gồm DN thành lập mới từ dự án đầu tư thuộc lĩnh vực công nghệ cao, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, phát triển cơ sở hạ tầng đặc biệt quan trọng, hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, y tế, dạy nghề, văn hóa, thể thao, môi trường, hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp, quỹ tín dụng nhân dân, sản xuất vật liệu composit, các loại vật liệu xây dựng nhẹ, vật liệu quý hiếm; sản xuất năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, năng lượng từ việc tiêu hủy chất thải; phát triển công nghệ sinh học; bảo vệ môi trường.

Như vậy sẽ có nhiều ngành nghề nằm trong nhóm hưởng ưu đãi theo Luật Đầu tư không được hưởng thuế suất ưu đãi theo Luật Thuế TNDN như dịch vụ cứu hộ trên biển; sản xuất hóa dầu, hóa chất cơ bản, linh kiện nhựa, cao su; đóng tàu; sản xuất vật liệu thay thế amiăng; đầu tư kinh doanh trung tâm hội chợ triển lãm hàng hóa, trung tâm logistics, kho hàng hóa, siêu thị, trung tâm thương mại…

Ưu đãi không đến được DN

TT83 hướng dẫn thực hiện ưu đãi đầu tư gồm 3 nhóm ưu đãi về thuế TNDN, thuế nhập khẩu, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp. Tuy nhiên, nhóm ưu đãi lớn nhất là ưu đãi về thuế TNDN. Theo quy định hiện hành mức thuế suất TNDN thông thường là 20%, với DN tìm kiếm, thăm dò khai thác dầu khí, và tài nguyên quý hiếm, từ 32-50% áp dụng với từng dự án, từng DN cụ thể.  

Vì vậy nếu DN thuộc diện ưu đãi thuế TNDN nhưng không được hưởng sẽ chịu thêm gánh nặng rất lớn về thuế. Theo tính toán của một DN sản xuất vật liệu thay thế amiăng, nếu được hưởng ưu đãi thuế TNDN trong 15 năm, DN sẽ tích lũy được nguồn thu rất lớn để tái đầu tư. Với doanh thu khoảng 10 tỷ đồng/năm, theo Luật Đầu tư trong 4 năm đầu DN được miễn thuế, 9 năm kế tiếp chỉ nộp 50% mức thuế TNDN, tương ứng với 500 triệu đồng/năm, 2 năm còn lại nộp 1 tỷ đồng/năm. Tổng số thuế phải nộp trong 15 năm là 6,5 tỷ đồng. Còn nếu không được hưởng ưu đãi theo Luật Đầu tư và NĐ118 DN sẽ phải nộp 30 tỷ đồng.

 Theo nhiều chuyên gia, đây là bất cập lớn và điển hình trong việc thực hiện Luật Đầu tư. Nó không chỉ là việc các quy định hướng dẫn muộn, đến hơn 1 năm sau khi Luật Đầu tư có hiệu lực mới có thông tư hướng dẫn để thực hiện ưu đãi trong lĩnh vực thuế. Mà những quy định của Luật Đầu tư và nghị định hướng dẫn có vẻ rất thoáng, rất dễ dàng nhưng việc triển khai trên thực tế lại phụ thuộc rất lớn vào quy định chuyên ngành. Trong khi quy định chuyên ngành lại diễn giải theo hướng hạn chế, xiết lại so với các quy định của Luật Đầu tư và văn bản hướng dẫn.

Đang có vênh nhau giữa các luật

Trong một thông báo mới đây, Bộ Tài chính giải thích việc thực hiện ưu đãi thuế trong TT83 như sau: Ưu đãi thuế TNDN chỉ là một trong các hình thức áp dụng ưu đãi đầu tư được quy định tại Điều 15 Luật Đầu tư. Tại Khoản 3 Điều 15 Luật Đầu tư quy định về hình thức ưu đãi được áp dụng đối với dự án đầu tư mới và dự án đầu tư mở rộng. Mức ưu đãi cụ thể đối với từng loại ưu đãi đầu tư được áp dụng theo quy định của pháp luật về thuế và pháp luật về đất đai. Khoản 4 Điều 18 Luật Thuế TNDN sửa đổi cũng quy định trong cùng một thời gian, nếu DN được hưởng nhiều mức ưu đãi thuế khác nhau đối với cùng khoản thu nhập, DN được chọn áp dụng mức ưu đãi thuế có lợi nhất. Như vậy TT83 quy định trường hợp dự án đầu tư đồng thời đáp ứng nhiều điều kiện ưu đãi về thuế TNDN được chọn hưởng mức ưu đãi thuế TNDN có lợi nhất cho DN là phù hợp.

Số lượng ngành nghề được ưu đãi theo Luật Đầu tư và NĐ118 đã bị TT83 hạn chế. Ảnh: LONG THANH

Theo Bộ Tài chính, TT83 đã hướng dẫn đúng theo quy định về bảo đảm ưu đãi đầu tư của NĐ118. Việc xây dựng và ban hành TT83 đã được thực hiện theo đúng quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, đã tổng hợp ý kiến tham gia của 16 bộ, 15 UBND các tỉnh, thành phố, 18 sở tài chính và sở kế hoạch - đầu tư, 11 cục hải quan và 56 cục thuế. Về phía Bộ KH-ĐT, một lãnh đạo cấp vụ cũng cho rằng Luật Đầu tư, NĐ118 chỉ quy định những dự án đầu tư vào ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn đầu tư cụ thể được hưởng ưu đãi, còn Luật Thuế TNDN lại quy định đối tượng, thu nhập chịu thuế, căn cứ tính thuế, phương pháp tính thuế, ưu đãi thuế thu nhập DN nên cách tiếp cận vấn đề rất khác nhau. Trên thực tế, sau nhiều lần sửa đổi Luật Thuế TNDN, Luật Đầu tư, 2 bộ Tài chính và KH-ĐT đã dự thảo, thống nhất trình Quốc hội theo hướng DN được hưởng ưu đãi theo dự án, lĩnh vực, địa bàn đầu tư. Đây là một sự tiến bộ rất lớn vì trước đây xác định ưu đãi theo DN. Khi ban hành 2 dự luật này Quốc hội đã hướng đến sự thống nhất về quy định ưu đãi đầu tư. Tuy nhiên, việc hướng đến cách hiểu giống nhau giữa quy định của Luật Đầu tư và Luật Thuế TNDN  rất khó khăn.

 Cho đến nay chưa thể có được cách hiểu đồng nhất giữa 2 luật. Điều này dẫn đến sự khác nhau về đối tượng, địa bàn được hưởng ưu đãi đầu tư. Khi Bộ Tài chính ban hành TT83, Bộ KH-ĐT có tham gia ý kiến đóng góp về ưu đãi trong đầu tư, việc tiếp thu đến đâu phụ thuộc vào cơ quan chủ trì soạn thảo và ban hành thông tư. Luật Đầu tư, NĐ118 chỉ tập trung vào địa bàn, lĩnh vực được hưởng ưu đãi đầu tư, còn ưu đãi cụ thể thế nào, ưu đãi bao nhiêu do Bộ Tài chính hướng dẫn trong TT83. Việc hướng dẫn, xác định các ưu đãi đầu tư theo Luật Đầu tư cũng phải căn cứ vào Luật Thuế TNDN. Bởi nguyên tắc nghị định hướng dẫn luật, thông tư cụ thể hóa các quy định của luật và nghị định. Về trường hợp TT83, có những thứ luật và nghị định quy định chưa cụ thể, thông tư phải hướng dẫn chi tiết. Đặc biệt thuế là lĩnh vực rất phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của cả Nhà nước và DN, nên cần có những hướng dẫn cụ thể để DN dễ tuân thủ và thực hiện.