(ĐTTCO) - Ngày 2-6-2016, ĐTTC có đăng bài “Trái phiếu doanh nghiệp (TPDN): Thiếu thị trường, tính minh bạch”. Theo tôi, nội dung đã phản ánh đúng về hiện trạng của thị trường TPDN và thị trường vốn trong nước hiện nay đang mất tính cân bằng.
Thống kê cho thấy TPDN Việt Nam hiện chưa tới 3% GDP, con số này quá nhỏ so với mức hơn 100% GDP của vốn tín dụng trong nền kinh tế và nhỏ hơn nhiều so với mức 25-50% GDP tại các quốc gia khác trong khu vực. Không chỉ có quy mô nhỏ, phần lớn TPDN ở Việt Nam có bản chất giống một khoản tín dụng hơn là trái phiếu thực thụ.
Để có được nguồn vốn phục vụ phát triển kinh doanh, ngoài vốn chủ sở hữu, vốn tín dụng từ ngân hàng (NH), một trong những nguồn vốn khá quan trọng của DN là vốn huy động từ trái phiếu. Ở các nước có nền tài chính phát triển, vốn từ phát hành trái phiếu đóng một vai trò rất quan trọng đối với DN, ngay như Hoa Kỳ vốn từ trái phiếu còn quan trọng hơn từ vay tín dụng. Thậm chí tại các nước có thị trường tài chính kém phát triển ở Đông Nam Á, vốn trái phiếu cũng chiếm một tỷ lệ rất cao. Theo thống kê của NH Phát triển châu Á (ADB), tính đến cuối năm 2015, TPDN tại Malaysia bằng 44% GDP, Singapore bằng 32%, Hồng Công 29%, Trung Quốc và Thái Lan bằng gần 20%. Ở các quốc gia này, vốn từ trái phiếu bằng 30-80% tín dụng của nền kinh tế.
Đối với DN, việc huy động vốn từ trái phiếu thường có chi phí rẻ hơn và giúp DN chủ động hơn trong sản xuất kinh doanh. Trong khi đó, nếu huy động vốn từ tín dụng dòng vốn thường bị kiểm soát một cách chặt chẽ hơn theo đúng mục đích của khoản vay. DN cũng dễ dàng huy động vốn từ TPDN bởi đối tượng rất rộng, bất kỳ cá nhân, tổ chức nào cũng có thể mua TPDN. Ngoài ra, trái phiếu thường có tính thanh khoản cao khi giao dịch trên thị trường thứ cấp, nhà đầu tư cũng dễ dàng đầu tư hoặc thoái vốn. Không chỉ vậy, trái phiếu cũng là một tài sản cho những nhà đầu tư mua đi bán lại (trading) để tìm kiếm lợi nhuận từ sự biến động lãi suất của thị trường.
Tuy nhiên, để thị trường TPDN phát triển rất cần nhiều yếu tố, trong đó bao gồm các nhà tạo lập thị trường (market makers) như NH hoặc các quỹ đầu tư, bên cạnh là các công ty định mức tín nhiệm đủ uy tín, các công ty tư vấn. Đặc biệt, để TPDN thu hút được sự quan tâm của các nhà đầu tư cần phải có một môi trường minh bạch, DN minh bạch. Nhìn lại tất cả những yếu tố nêu trên, với thị trường Việt Nam dường như quá hiếm, gần như không có tổ chức định mức tín nhiệm nội địa nào đủ uy tín. Trong khi đó, những hãng định mức tín nhiệm lớn thế giới thường không đánh giá DN nhỏ, mức phí đánh giá ban đầu rất cao nên chỉ có DN lớn mới thuê định mức tín nhiệm. Chính vì vậy hầu hết các đợt phát hành TPDN đều thực hiện thông qua hình thức thu xếp với NH, rất ít DN phát hành TPDN theo kiểu công khai đấu thầu như trái phiếu chính phủ. Nguyên nhân TPDN ít được giao dịch trên thị trường thứ cấp, do mục đích sử dụng vốn huy động từ trái phiếu ít khi được công khai minh bạch. Do vậy, về bản chất TPDN cũng giống như là một hoạt động tín dụng, hình thức thu xếp vốn tối ưu nhất vẫn là các NH.
Hiện nay quy mô toàn thị trường TPDN Việt Nam đạt khoảng 110.000 tỷ đồng, trong đó có khoảng 8.000 tỷ đồng trái phiếu đang niêm yết trên 2 sở giao dịch chứng khoán. Chính cơ quan quản lý thị trường cũng nhận xét giao dịch TPDN còn manh mún, nhỏ lẻ, kém thanh khoản. Rõ ràng, TPDN là một trong những kênh huy động vốn hiệu quả đối với DN. Tuy nhiên, cho đến nay nhiều DN Việt Nam vẫn chưa phát huy hết vai trò của nó, một phần do chính bản thân DN không muốn minh bạch và cũng không có chiến lược đúng đắn để thực hiện. Bên cạnh là vai trò của nhà tạo lập thị trường, cơ quan nhà nước khá mờ nhạt. Thị trường tài chính đang mất cân bằng, DN dựa nhiều vào vốn của NH và chưa huy động được nguồn vốn dài hạn. Hy vọng Đề án phát triển TPDN của Bộ Tài chính sẽ phần nào thay đổi được hiện trạng này nhằm san sẻ gánh nặng cho NH.
(TPHCM)
