(ĐTTCO) - Từ năm 2006, tổ chức bảo vệ môi trường Ethecon Foundation của Đức bắt đầu công bố giải Hành tinh Đen (Black Planet) hàng năm để phê phán những công ty, định chế và cá nhân gây nguy hại cho môi trường sống của trái đất. Những ai “được” nhận giải này xem như đã dính một vết nhơ khó rửa.
Giải Hành tinh Đen mới nhất (năm 2014/2015) đã được Ethecon trao cho các lãnh đạo và cổ đông chủ chốt của Tập đoàn Dow Chemical International. Theo lý giải của Ethecon, Dow Chemical xứng đáng nhận giải này vì được mệnh danh là “Ông vua dioxin” và là nhà sản xuất nhiều loại hóa chất cực kỳ độc hại khác.
Chất độc da cam
Biệt danh “Ông vua dioxin” của Dow Chemical chủ yếu đến từ việc hãng này sản xuất ra thuốc diệt cỏ và làm rụng lá cây, một loại hóa chất độc hại, thường được gọi là chất độc da cam (CĐDC). Chất này đã được Hoa Kỳ rải xuống nhiều khu vực miền Nam Việt Nam trong những năm từ 1961-1971. CĐDC có chứa dioxin, chất này tích tụ chủ yếu tại các mô mỡ theo thời gian (tích lũy sinh học), vì vậy ngay cả tiếp xúc nhỏ cũng có thể đạt mức độ nguy hiểm. Vào năm 1994, Cơ quan Bảo vệ môi sinh Hoa Kỳ (EPA) báo cáo dioxin là một chất gây ung thư, và lưu ý rằng các hậu quả khác (về sinh sản và phát triển tình dục, hệ thống miễn dịch) có thể gây ra mối đe dọa lớn đối với sức khỏe con người.
Bác sĩ Linda Birnbaum, một chuyên gia hàng đầu về chất dioxin, nói: “Tôi chưa từng thấy một hệ thống hormone nào mà chất dioxin không thể phá vỡ. Nó có ảnh hưởng lan rộng trong hầu hết chủng loài có xương sống, trong hầu hết giai đoạn cơ thể phát triển". Dioxin sẽ gây đóng mở một số gene giải độc quan trọng của tế bào như Cyp1A, Cyp1B... Một số thí nghiệm trên chuột cho thấy dioxin làm tăng nồng độ các gốc ion tự do trong tế bào. Điều này có thể phá hủy các cấu trúc tế bào, các protein quan trọng, đặc biệt nó có thể gây đột biến trên phân tử DNA, dẫn tới các chứng bệnh liên quan như ung thư, bệnh di truyền và quái thai. Hiện không có nghiên cứu về quái thai gây ra bởi dioxin trên cơ thể người (do việc thí nghiệm chất độc mạnh như dioxin với người là bị cấm). Tuy nhiên, khi được thí nghiệm trên động vật, có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy dioxin gây quái thai ở các loài gặm nhấm, bao gồm chuột, hamster và lợn guinea; chim và cá.
Ngày 31-1-2004, nhóm bảo vệ quyền lợi nạn nhân CĐDC, Hội Nạn nhân CĐDC/dioxin Việt Nam đã kiện hơn 30 công ty Hoa Kỳ phải bồi thường do trách nhiệm gây ra thương tích vì đã sản xuất chất hóa học này. Dow Chemical và Monsanto là 2 công ty sản xuất CĐDC lớn nhất cho quân đội Hoa Kỳ.
Đầu độc nguồn nước
Tháng 11-2006 tại khu vực dọc sông Tittabawassee Michigan, có dòng chảy ngang qua khu vực gần nhà máy chính Dow ở Midland, được phát hiện có chứa nồng độ dioxin có khả năng gây ung thư. Chất dioxin đã nằm trong trầm tích 0,6-3m dưới bề mặt sông. Theo tờ New York Times, không có dấu hiệu cho thấy người dân hay công nhân trong khu vực được tiếp xúc trực tiếp với lớp trầm tích đó. Tuy nhiên, những người thường xuyên ăn cá từ sông có mức tăng nhẹ lượng dioxin trong máu.
Đến năm 2007, các kiểm tra của EPA cho thấy hàm lượng dioxin cực cao trong các sông, hồ và các nguồn nước nằm gần tổng hành dinh toàn cầu của Dow. Tại một số nơi, hàm lượng dioxin cao hơn 1.000 lần so với mức cho phép. Một cuộc nghiên cứu năm 2011 cho thấy phụ nữ sinh sống ở các quận Midland, Saginaw và Bay (gần trụ sở của Dow) có tỷ lệ mắc bệnh ung thư vú cao bất thường. Người ta cho rằng dioxin trong nguồn nước chính là thủ phạm. Vì vậy, một đơn kiện tập thể đối với Dow đã được gửi đi. Vào tháng 7-2007, Dow đã đạt được một thỏa thuận với EPA về việc nạo vét 38.000m3 trầm tích tại 3 khu vực của lòng sông và đê sông bị phát hiện ô nhiễm. Tháng 11-2008, Dow cùng với EPA và Cục Chất lượng môi trường Michigan (MDEQ) đồng ý thành lập một siêu quỹ để giải quyết sạch dioxin trong các con sông Tittabawassee, Saginaw và vịnh Saginaw.
Cư dân các cộng đồng ở Midland, Texas cũng đã nộp đơn kiện Dow và 3 công ty khác vào năm 2011, với cáo buộc các công ty làm ô nhiễm nước ngầm bằng chất hexavalent chromium. Chất này được cho là một chất gây ung thư và bị cấm sử dụng ở châu Âu. Theo báo cáo của EPA, việc tiếp xúc với độc chất này như thông qua nước uống ô nhiễm có thể dẫn đến các bệnh về gan, thận và hệ thống tiêu hóa, miễn dịch.
 |
Máy bay quân đội Hoa Kỳ đang rải CĐDC |
Bom napan và vũ khí hạt nhân
“Thành tích” của Dow Chemical còn được Ethecon nhắc đến do đã rất tích cực trong việc sản xuất napan (napalm), chất khi trộn với xăng sẽ thu được một dạng keo cháy. Bom napan đã được Hoa Kỳ sử dụng trong chiến tranh Việt Nam để phát quang các vùng đất trống cho máy bay trực thăng hạ cánh. Họ cũng dùng thứ vũ khí tàn ác này lên con người. Loại bom này rất nguy hiểm vì nó cháy được cả dưới nước và có thể gây nhiễm độc phốt pho.
Từ năm 1951 đến năm 1975, Dow quản lý các Nhà máy Rocky Flats gần Denver, Colorado. Đó là một cơ sở sản xuất vũ khí hạt nhân, chuyên sản xuất plutonium kích cho bom hydro. Trong quá trình quản lý nhà máy, Dow đã để xảy ra một số trường hợp rò rỉ chất thải phóng xạ và ô nhiễm. Năm 1957, một vụ cháy đã đốt bụi plutonium tại cơ sở này và làm phát tán phóng xạ vào khí quyển. Năm 1975, Bộ Năng lượng Hoa Kỳ chuyển giao quyền quản lý nhà máy cho Rockwell International. Đến năm 1990, cư dân quanh vùng gần đó đã đệ đơn kiện tập thể chống lại Dow và Rockwell với cáo buộc làm ô nhiễm môi trường của khu vực. Đơn kiện đã được đưa lên tòa án liên bang. Trong năm 2008, một thẩm phán liên bang đã ra lệnh Dow và Rockwell phải trả tổng cộng 925 triệu USD đền bù thiệt hại cho các nguyên đơn. Tuy nhiên, vào tháng 9-2010, một tòa án phúc thẩm đã thay đổi các phán quyết. Theo đó, các chủ sở hữu của 12.000 tài sản trong đơn kiện tập thể đã không chứng minh được tài sản của họ bị hư hại hoặc là họ đã bị tổn thương cơ thể. Vì vậy, Dow và Rockwell không phải bồi thường. Khu vực nhà máy hiện nay đã trở thành khu bảo tồn quốc gia Rocky Flats.
(Còn tiếp)
