Kế thừa đặc trưng văn hóa Sài Gòn

(ĐTTCO) - Có thể nói Sài Gòn-TPHCM là nơi hội tụ của nhiều nền văn hóa, thể hiện khá độc đáo bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam ở vùng đất phía Nam của Tổ quốc.

Chúng ta có thể nhìn thấy nhiều dấu ấn của người Việt, Hoa, Chăm, Khmer, Pháp, Anh, Ấn, Nhật… trên các công trình được xây dựng, trong những sinh hoạt hàng ngày của cộng đồng dân cư, trong các hoạt động lễ hội… Một trong những tiêu chí quan trọng đối với công tác quy hoạch xây dựng và phát triển TPHCM là tiếp thu những tinh hoa của văn minh nhân loại nhưng phải gìn giữ và bảo tồn truyền thống nền văn hóa đa dạng của TP, mang đậm tính đặc trưng miền đồng bằng sông nước Nam bộ. 

Vai trò quan trọng

Đã từ lâu Sài Gòn được hình thành theo một phía của dòng sông (phần tả ngạn), phía Đông được bao bọc bởi dòng sông Sài Gòn như dải lụa xanh ôm ấp, che chở, trải qua sự tàn phá của các cuộc chiến tranh để đến ngày nay vẫn còn gần như nguyên vẹn.

Trong thời kỳ phát triển và hội nhập, TPHCM đang ngày một mở rộng và giờ đây như muốn ôm lấy dòng sông vào lòng và dòng sông cũng như muốn chia sẻ vẻ đẹp của mình cho cả 2 bờ của nó. Bán đảo Thủ Thiêm là vùng đất đặc biệt, nằm cách trung tâm chỉ một dòng sông, nhưng đã từ bao năm nay nó vẫn như là mảnh đất bị lãng quên, vẫn còn những cánh đồng trồng lúa, vẫn còn những vùng đất châu thổ hoang sơ và vẫn còn hệ thống kênh rạch chằng chịt.

Sau năm 1975, Đảng, Nhà nước và chính quyền TPHCM đã đặc biệt quan tâm đến công tác định hướng quy hoạch phát triển TP. Năm 1983, TEO (Luận chứng kinh tế kỹ thuật cải tạo và xây dựng) TPHCM đã được tiến hành nghiên cứu. Ngay tại thời điểm đó, Thủ Thiêm vẫn tiếp tục được xác định là khu vực phát triển khu trung tâm mới bên cạnh khu trung tâm hiện hữu. Đến năm 1995 trên cơ sở đồ án Tổng mặt bằng TP được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào năm 1993, đồ án quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết Thủ Thiêm đã được nghiên cứu. Tuy nhiên do việc định hướng phát triển thời kỳ này có nhiều biến động nên đã không thu hút được các dự án đầu tư. Đến năm 2003 đứng trước quá trình đô thị hóa diễn ra hết sức mạnh mẽ của TP, hơn lúc nào hết Thủ Thiêm có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc mở rộng trung tâm TP, UBND TP đã tiến hành cuộc thi ý tưởng Quy hoạch chung và Quy hoạch chi tiết Khu đô thị (KĐT) mới Thủ Thiêm với sự tham gia của các nhà tư vấn hàng đầu của Việt Nam và quốc tế. Khi đó, một trong những mối quan tâm sâu sắc của Đảng bộ và chính quyền TP, là làm sao chuyển tải được những nét đặc trưng của văn hóa TP vào công tác nghiên cứu và quản lý quy hoạch xây dựng tại KĐT mới này.

Những khu cao ốc trong KĐT mới Thủ Thiêm đang dần hoàn thiện. Ảnh: CAO THĂNG

Chuyển tải thành công các ý tưởng truyền thống, hiện đại

Mối quan tâm đó được thể hiện rất rõ trong nhiệm vụ quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết KĐT mới Thủ Thiêm, với các ý tưởng: Thứ nhất, nối vùng đất Thủ Thiêm với dòng sông Sài Gòn. Theo đó, với 8,5km bờ sông Sài Gòn giờ đây đã có cơ hội được khai thác cả 2 bên bờ, không còn một phía như hiện nay. Dòng sông đã trở thành tài sản vô cùng quý giá góp phần cải thiện cảnh quan, phát triển giao thông thủy và nâng cao giá trị môi trường, đưa đến cảm nhận mới mẻ nhưng không xa rời giá trị văn hóa đặc trưng. Thứ hai, gắn kết KĐT mới Thủ Thiêm với trung tâm lịch sử của TP. KĐT mới Thủ Thiêm có vai trò kế thừa, duy trì, tôn tạo những giá trị văn hóa của trung tâm cũ và bổ sung những giá trị mới kết tinh từ nền văn minh và khoa học kỹ thuật của nhân loại. Kích thước các ô phố, các điểm nhấn đô thị, các điểm nhìn quan trọng đều được nghiên cứu từ 2 trung tâm cũ mới đảm bảo sự gắn kết giữa các giá trị kiến trúc - cảnh quan của các công trình cũ và những công trình sẽ được xây dựng mới.

Thứ ba, giữ gìn sự cân bằng giữa các công trình xây dựng mới và tôn tạo bảo tồn các không gian mở tự nhiên. Bán đảo Thủ Thiêm được hình thành không chỉ là nơi cung cấp các điều kiện sống và làm việc cho nhiều thành phần dân cư đô thị TP. Ở đó còn là nơi cung cấp các loại hình giải trí đa dạng nhằm tái tạo cuộc sống tinh thần, nâng cao chất lượng cuộc sống và tăng cường sự hòa nhập với thiên nhiên. Một vùng châu thổ có quy mô diện tích 160ha phía Nam của bán đảo được giữ lại gần như nguyên vẹn các đặc tính tự nhiên.

Thứ tư, tăng cường mật độ và cấu hình đô thị nén. Đây là giải pháp áp dụng lý thuyết đô thị nén, một xu hướng tương đối thịnh hành hiện nay tại các đô thị phát triển trên thế giới. Giải pháp này nhằm phát huy tối đa hiệu quả sử dụng đất của đô thị, đồng thời cũng mang lại diện mạo hiện đại cho TP. Thứ năm, phát triển đô thị bảo đảm tính linh hoạt đáp ứng các thay đổi và tăng trưởng của TP. Phương án quy hoạch có tính đến khả năng tăng trưởng và biến động, cung cấp bộ khung sử dụng đất, không gian mở và giao thông đáp ứng sự phát triển theo thời gian.

Mang đậm bản sắc đa dạng, mang tính thời đại

Đưa đặc trưng văn hóa của Sài Gòn-TPHCM vào công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch xây dựng KĐT mới Thủ Thiêm, các kiến trúc sư, chuyên gia về kỹ thuật đô thị, chuyên gia kinh tế - xã hội và nhà nghiên cứu khoa học còn rất nhiều việc phải làm trong việc triển khai các bước đi tiếp theo. Đặc biệt, trong quá trình quản lý quy hoạch cần chú ý tới việc hình thành các khu dân cư mang nhiều phong tục tập quán khác nhau, mang nhiều ảnh hưởng của các vùng văn hóa khác nhau. Theo đó, ngoài việc phân chia khu vực theo thu nhập (các khu tái định cư, khu nhà ở thương mại…), việc nghiên cứu các không gian khu ở theo nguyên tắc phản ánh văn hóa đa dạng thích ứng nhiều đối tượng phục vụ sẽ góp phần làm tăng sức hút đầu tư và tăng sự hấp dẫn đối với người sử dụng. Các không gian mở có tính chất phục vụ các sinh hoạt cộng đồng dân cư cũng cần được đề cập đến các nhu cầu và nguyện vọng của từng cụm dân cư, đáp ứng nhu cầu vui chơi giải trí, thụ hưởng văn hóa và sinh hoạt lễ hội truyền thống. Trong không gian mở việc sử dụng các loại cây thích hợp mang tính đặc trưng của miền sông nước Nam bộ cũng cần phải được nghiên cứu thỏa đáng, hình thái tổ chức không gian cảnh quan có tác động rất lớn đến cảm nhận của con người.

Phối cảnh khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Đối với thiết kế đô thị, đặc trưng văn hóa được thể hiện trong việc tạo ra không gian nhà ở. Đây là công việc khó khăn, tuy nhiên nếu biết vận dụng và tổ chức không gian ở phù hợp với tập quán sinh hoạt của người Việt: Gia đình nhiều thế hệ, không gian thờ cúng, không gian sinh hoạt chung, áp dụng những hình thức kiến trúc truyền thống… cũng góp phần phát huy những đặc trưng của văn hóa truyền thống, làm gia tăng giá trị của đô thị và làm phong phú thêm cho nền văn minh thời đại.

 Đối với công tác xây dựng, việc sử dụng linh hoạt các vật liệu địa phương: gạch nung, gốm, đá, gỗ, lá, tre… trong các chi tiết kiến trúc công trình là yếu tố quan trọng trong việc tôn tạo và gìn giữ những giá trị truyền thống. Phương án quy hoạch có thành công hay không ngoài việc tiếp thu những thành tựu của khoa học, của nền văn minh thời đại còn phải phản ánh văn hóa đặc trưng của khu vực nghiên cứu, cái hay cái dở của phương án quy hoạch đô thị là sự phân biệt khác nhau giữa đô thị này với đô thị khác. Đô thị cần thiết phải có tính đặc trưng riêng biệt của nó, có như vậy mới góp phần làm gia tăng giá trị của đô thị và làm phong phú thêm cho nền văn minh thời đại.