Thế giới: Chính sách lãi suất âm

(ĐTTCO) - Gần 1/3 các ngân hàng trung ương của các quốc gia phát triển trên thế giới đã thực thi chính sách lãi suất âm (NIRP). Nếu như chính sách nới lỏng định lượng (QE) đã tạo nên sức bật cho thị trường chứng khoán (TTCK), NIRP có vẻ như đang làm điều ngược lại. Do vậy Cục Dự trữ liên bang Hoa Kỳ (FED) có thể chưa vội tăng lãi suất trong tháng 3 như dự kiến.

Tăng trưởng tín dụng phục hồi rất chậm

Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã 3 lần đưa lãi suất vào vùng âm từ năm 2014 đến nay, nhưng không lần nào khiến cho TTCK hồi phục đáng kể. Dữ liệu cho thấy, kể từ khi NIRP được thực thi từ tháng 6-2014, quỹ ETF theo dõi TTCK châu Âu đã giảm 30%, nhưng chính sách QE lại làm được điều đó khi nó được tung ra vào đầu năm 2015. Tương tự như vậy là Nhật Bản.

Vào cuối tháng 1-2016, BOJ (Ngân hàng trung ương Nhật Bản) thông báo sẽ thực thi chính sách âm 0,1% vào giữa tháng 2-2016, TTCK cũng chỉ bật xanh 24 tiếng và sau đó chìm trong sắc đỏ. Thực tế đồng yen Nhật vẫn tăng giá sau khi BOJ thực hiện chính sách lãi suất âm do những rủi ro của nền kinh tế toàn cầu và giá dầu thấp khiến nhà đầu tư tìm kiếm nơi trú ẩn ở đồng yen. So với chỉ số Nikkei 225 đã tăng mạnh từ 15.000 lên hơn 20.000 điểm khi BOJ thực hiện QE vào tháng 10-2015, rõ ràng chính sách NIRP đã không mang lại kết quả không như ý so với QE.

Đan Mạch, Thụy Điển, Thụy Sĩ, những quốc gia đầu tiên thực hiện NIRP cũng chưa thấy một tác động tích cực nào. Kể từ khi Thụy Sĩ thực hiện chính sách lãi suất âm vào tháng 12-2014, chỉ số MSCI Switzerland Index ETF của TTCK Thụy Sĩ giảm 14%. Trong khi đó, các quỹ ETF theo dõi TTCK Thụy Sĩ giảm 20% kể từ khi thực hiện chính sách lãi suất âm từ tháng 2-2015. Chỉ duy nhất Đan Mạch là có lãi từ khi thực hiện chính sách lãi suất âm.

NIRP buộc các công ty tài chính phải trả tiền cho phần dự trữ thặng dư của họ tại các ngân hàng trung ương và nó giống như một khoản thuế đánh vào hệ thống tài chính. Mặc dù nhiều người kỳ vọng việc đánh thuế này sẽ khiến cho các ngân hàng đẩy mạnh hoạt động cho vay (thay vì gửi tiền ở ngân hàng trung ương), thì phản ứng của thị trường đang làm ngược lại. Có vẻ như các ngân hàng sẽ tìm cách để đẩy khoản thuế này cho người đi vay gánh chịu. Và khi người đi vay nhận thấy chi phí đang tăng lên và họ giảm đi vay. Chính vì vậy, hoạt động tăng trưởng tín dụng thực sự không tăng trưởng mạnh như lý thuyết kỳ vọng. Thực tế này đang diễn ra tại châu Âu khi chính sách NIRP được thực thi từ giữa năm 2014. Mặc dù tăng trưởng tín dụng đã được cải thiện sau khi thực thi NIRP nhưng về cơ bản vẫn còn rất chậm. Đơn cử như trường hợp lãi suất vay mua nhà ở Thụy Điển, Thụy Sĩ và Đan Mạch tăng lên khi thực thi NIRP như một bằng chứng cho thấy, người đi vay mới là người chịu khoản thuế này chứ không phải các ngân hàng.

Có nhiều lý do khác để NIRP không hoạt động tích cực như lý thuyết ở giai đoạn hiện nay. Trong bối cảnh mọi người lo ngại về sự sụp đổ của nền kinh tế, thì con đường duy nhất là chấp nhận tiền nằm trong tài khoản ngân hàng thay vì mở rộng chi tiêu cho hàng hóa và dịch vụ. Nếu người dân tiếp tục găm giữ tiền, các công ty sẽ sụt giảm lợi nhuận và giá chứng khoán tiếp tục giảm.

Đồng USD vẫn tăng giá dù FED không tăng lãi suất

Vào tháng 12-2015, khi FED thực hiện tăng lãi suất lần đầu tiên trong 10 năm, rất nhiều người kỳ vọng FED sẽ tiếp tục tăng lãi suất trong năm 2016, với lộ trình 4 lần.  Tuy nhiên, khi TTCK toàn cầu đổ sụp vào đầu năm 2016, kỳ vọng thị trường đã thay đổi. Hiện tại thị trường không kỳ vọng FED tăng lãi suất ở cuộc họp tới tháng 3-2016. Trong phiên điều trần trước quốc hội vào giữa tháng 2, Chủ tịch FED bà Janet Yellen nói sẽ xem xét và cân nhắc đến kịch bản lãi suất âm và nhắc nhở các ngân hàng đối phó với kịch bản này. Có vẻ như FED đang cân nhắc giữa việc thực hiện NIRP để thay thế cho ZIRP (chính sách lãi suất bằng 0).

Tuy nhiên, chúng ta không nên hiểu FED đang thay đổi mục tiêu chính sách tiền tệ. Về cơ bản, mục đích của FED đằng sau quyết định dừng QE3 và thực thi chính sách tăng lãi suất vào cuối năm 2015 là nhằm làm tăng giá đồng USD, hút dòng tiền quay trở lại về Hoa Kỳ sau khi dòng tiền Petrodollar (đô la dầu mỏ) bị âm và sụt giảm thanh khoản trên thị trường trái phiếu Hoa Kỳ (năm 2015). Mặc dù FED dự báo sẽ không tăng lãi suất trong tháng 3-2016, nhưng mục đích của FED vẫn đang muốn thực thi chính sách đồng USD mạnh. Vì vậy, khó có kịch bản FED sớm thực hiện NIRP ngay trong tháng 3.

Hơn nữa, nếu FED thực thi chính sách lãi suất âm, phố Wall sẽ không lấy làm vui với quyết định này. Hiện các ngân hàng đang gửi 2.270 tỷ USD dự trữ tại FED so với mức yêu cầu 117,3 tỷ USD. Với lãi suất 0,5% mà FED trả, các ngân hàng đang kiếm được khoản lãi 10,7 tỷ USD từ FED. Do đó, FED sẽ chưa vội vàng thực hiện NIRP khi những bằng chứng từ Nhật Bản và châu Âu không cho thấy một kết quả thuyết phục về tính khả thi của NIRP và chính sách này lại có thể làm tổn hại đến hệ thống ngân hàng ở thời điểm khó khăn hiện nay.

Đồng USD vẫn đang ở thế mạnh cho dù FED chưa tăng lãi suất.

Quan sát trên đồ thị kỹ thuật của lợi suất trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ trong 2 tuần qua cho thấy, lợi suất trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ đang tăng trở lại bởi những thông tin rò rỉ trên diễn đàn, khả năng NIRP được hoãn ít nhất trong 6 tháng tới. Phố Wall vẫn thường có câu nói kinh điển: “FED không bao giờ làm bất ngờ thị trường”. Nếu FED muốn thay đổi chính sách đồng USD mạnh sang đồng USD yếu, FED nên để cho thị trường làm quen hoặc làm rò rỉ thông tin trước khi thực hiện. Do đó, khả năng lợi suất trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ có thể tăng cùng với TTCK và giá dầu, cũng như đồng USD. Tóm lại FED vẫn có thể làm cho đồng USD tăng giá mà không cần phải tăng lãi suất nếu như có sự hỗ trợ từ bên ngoài.

Có 3 sự kiện cần quan sát trước cuộc họp của FED. Thứ 1, số liệu việc làm phi nông nghiệp sẽ được công bố vào ngày mai 4-3-2016. Nếu như số liệu này tốt hơn dự báo sẽ là yếu tố giúp đồng USD và cả TTCK hồi phục. Thứ 2, ECB sẽ có cuộc họp chính sách tiền tệ vào ngày 10-3-2016. Nếu như chuyên gia tài chính Draghi có những bình luận nhằm làm hạ giá đồng Eur, thì đồng USD cũng tăng giá mà không cần FED phải tăng lãi suất. Thậm chí, nếu như ECB hạ tiếp lãi suất của đồng Eur lại là tin tức tốt cho đồng USD. Thứ 3, cả Trung Quốc và Nhật Bản đang có những chính sách hỗ trợ cho đồng USD tăng giá khi Nhật Bản vừa mới thực thi chính sách NIRP trong tháng 2, cùng với Trung Quốc bơm tiền với quy mô lớn cũng như vừa mới hạ dự trữ bắt buộc vào cuối tháng 2.