Hình thức tổ chức sản xuất chăn nuôi theo chuỗi giá trị có thể đảm bảo cho các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản xuất có thể chia sẻ được quyền lợi và trách nhiệm, đảm bảo việc điều tiết cung cầu thị trường và truy xuất nguồn gốc sản phẩm thực phẩm. Đây cũng là giải pháp phù hợp trong việc tái cơ cấu ngành chăn nuôi theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững.
Chăn nuôi liên kết theo chuỗi giá trị
Theo báo cáo của Cục Chăn nuôi (Bộ NN-PTNT), năm 2015 cả nước đã có 35/63 tỉnh, thành phố có các mô hình chăn nuôi liên kết theo chuỗi giá trị. Hiện nay ở nước ta đang có 2 hình thức liên kết đặc trưng trong chăn nuôi là liên kết theo đường đi của sản phẩm, từ người sản xuất đến người tiêu dùng (liên kết dọc); liên kết các đối tượng cùng tham gia quá trình sản xuất, kinh doanh (liên kết ngang). Về liên kết dọc, doanh nghiệp đóng vai trò nhà đầu tư, người tổ chức sản xuất, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, đảm bảo thị trường tiêu thụ. Còn người chăn nuôi nhận khoán theo định mức chi phí và được hỗ trợ một phần xây dựng cơ bản ban đầu, chi phí lao động và sản xuất trên đất đai của họ. Điển hình triển khai mô hình này là Công ty CP Việt Nam, Tập đoàn Dabaco, Công ty Emivest, Công ty Japfa…
Chuỗi giá trị trong chăn nuôi ở nước ta có quy mô hẹp, mới dừng ở mức độ mô hình, ý thức hợp tác chia sẻ lợi ích, hay rủi ro chưa cao. Tình trạng giết mổ thủ công, chưa đảm bảo VSATTP vẫn chiếm ưu thế khiến chất lượng sản phẩm đáng lo ngại. Đặc biệt, chăn nuôi an toàn có nguồn gốc đang phải cạnh tranh thiếu lành mạnh với các sản phẩm không đảm bảo chất lượng, tràn lan trên thị trường. Việc tiêu thụ sản phẩm phải qua nhiều khâu trung gian đã đẩy giá bán sản phẩm lên cao, trong khi việc khai thác thị trường quốc tế còn yếu, lượng hàng xuất khẩu không đáng kể. |
Về liên kết ngang, người sản xuất và đơn vị kinh doanh (các HTX và tổ hợp tác…) liên kết nhằm giúp đỡ nhau, đưa hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả hơn, hỗ trợ tích cực cho kinh tế hộ gia đình xã viên phát triển (điển hình như HTX chăn nuôi Nam Hưng, Hải Dương; HTX Cổ Đông, Hà Nội; HTX Gò Công, Tiền Giang…). Trong mô hình liên kết này, các đơn vị kinh doanh đảm nhận cung cấp các dịch vụ sản xuất bao gồm cả đầu vào, đầu ra cho các hộ xã viên (vật tư, phân bón, thức ăn chăn nuôi), đồng thời đóng vai trò là cầu nối giữa bà con xã viên với doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu.
Vai trò của doanh nghiệp trong mô hình chăn nuôi liên kết theo chuỗi giá trị rất quan trọng, có tính quyết định cho việc hình thành và phát triển các chuỗi liên kết trong chăn nuôi một cách bền vững. Doanh nghiệp đóng vai trò nhà đầu tư, người tổ chức sản xuất, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, đảm bảo thị trường tiêu thụ trong liên kết dọc. Người chăn nuôi được hỗ trợ một phần chi phí khi sản xuất. Trong mô hình liên kết ngang, người sản xuất và đơn vị kinh doanh (điển hình là các HTX, tổ hợp tác…) liên kết, hỗ trợ nhau sản xuất kinh doanh hiệu quả. Trong đó, quan trọng nhất vẫn là thu hút doanh nghiệp có khả năng thu mua, chế biến và đảm bảo đầu ra cho các sản phẩm chăn nuôi. Đây là các doanh nghiệp có tính chất quyết định để đẩy mạnh lượng cầu trong chăn nuôi. Bên cạnh đó, các địa phương cần tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp cung cấp đầu vào hoạt động, lựa chọn doanh nghiệp có uy tín, chất lượng. Đồng thời, vai trò của các hộ gia đình, tổ nhóm, hợp tác xã chăn nuôi không thể thiếu trong chuỗi liên kết này.
Tại TPHCM, sau 4 năm đi trước triển khai thực hiện Đề án chuỗi cung cấp thực phẩm an toàn, đã tổ chức khảo sát và thẩm định các cơ sở đủ điều kiện tham gia chuỗi với sản lượng 335 con/ngày (2 doanh nghiệp tham gia chuỗi là Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn và Công ty Vissan). Ngoài ra, TPHCM cũng đã hình thành HTX chăn nuôi heo an toàn Tiên Phong (có 8/14 trang trại thành viên HTX được chứng nhận VietGAP); xây dựng 2 vùng GAP và được Tổ chức độc lập Vietcert chứng nhận cho 646 mô hình chăn nuôi đạt tiêu chuẩn GAP; nâng cấp 22 chợ thực phẩm tươi sống và hỗ trợ thiết bị cho 9 lò mổ trong thực hiện dự án Lifsap.
Thực tế, phát triển ngành chăn nuôi theo hướng liên kết chuỗi có tính khả thi cao, mang lại lợi nhuận cho cả người chăn nuôi và doanh nghiệp tham gia chuỗi. Điều này đã nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi liên kết sản xuất chăn nuôi, là yêu cầu cấp thiết hiện nay, nhất là sau khi hiệp định TPP có hiệu lực. Việc tổ chức sản xuất chăn nuôi theo chuỗi giá trị hiện đang là mô hình khá phổ biến trong nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Hình thức này đảm bảo cho các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản xuất có thể chia sẻ quyền lợi và trách nhiệm với nhau, đảm bảo việc điều tiết cung cầu thị trường và truy xuất nguồn gốc sản phẩm thực phẩm.
Giải quyết vướng mắc
Việc xây dựng chuỗi liên kết ở nước ta nhìn chung còn gặp nhiều khó khăn do chăn nuôi nước ta chủ yếu vẫn mang tính nhỏ lẻ, phân tán. Giá thức ăn, giá nguyên liệu đầu vào có nhiều biến động, con giống kém chất lượng. Nhận thức về nhãn hiệu thương hiệu của người tiêu dùng chưa cao, chưa tạo thói quen cho người tiêu dùng về nguồn gốc xuất xứ động vật và sản phẩm động vật. Thiếu sự phối hợp giữa người sản xuất và thị trường để tạo ra một chuỗi liên kết ổn định. Do đó, thu nhập, giá trị gia tăng chưa lớn, gây khó khăn cho người chăn nuôi và tạo ra tâm lý không muốn tái đàn, dẫn tới giá cả biến động. Thêm vào đó tình trạng ô nhiễm môi trường trong chăn nuôi, như khó khăn trong xử lý chất thải, dịch bệnh, tình trạng giết mổ thủ công vẫn còn tràn lan, thiếu vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP).
Để phát triển chăn nuôi một cách bền vững theo chuỗi giá trị, thời gian tới cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp: Đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền bằng nhiều hình thức nhằm nâng cao nhận thức cho người tiêu dùng sử dụng các sản phẩm gia súc gia cầm từ các cơ sở có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Tạo điều kiện để các tổ chức cá nhân, các doanh nghiệp sản xuất chế biến, giết mổ tiêu thụ sản phẩm gia súc gia cầm trực tiếp ký kết với các trang trại, hộ chăn nuôi đảm bảo đầu ra.
Chính phủ cần sớm ban hành Nghị định về HTX kiểu mới. Khuyến khích người chăn nuôi nhỏ liên kết chặt chẽ với nhau trong chuỗi, liên kết theo từng nhóm gia trại, trang trại. Các doanh nghiệp chăn nuôi phải đảm nhiệm vai trò tổ chức sản xuất, cung ứng tiến bộ khoa học kỹ thuật và thị trường tiêu thụ. Hình thức này đảm bảo cho các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản xuất có thể chia sẻ quyền lợi và trách nhiệm với nhau, đảm bảo việc điều tiết cung cầu thị trường và truy xuất nguồn gốc sản phẩm thực phẩm.
 |
Một trang trại chăn nuôi bò với mô hình liên kết theo chuỗi giá trị. |
Các địa phương cần xây dựng quy hoạch chi tiết cho các vùng phát triển sản xuất chăn nuôi phù hợp với quy hoạch nông nghiệp tổng thể. Hỗ trợ, tạo điều kiện pháp lý thông thoáng để thu hút các doanh nghiệp đầu tư phát triển chăn nuôi, đặc biệt chăn nuôi khép kín theo chuỗi. Cần có chính sách hỗ trợ một phần vốn đầu tư ban đầu xây dựng trang trại và các trang thiết bị đầu vào cho các trang trại nằm trong hệ thống gia công. Tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng quản lý trang trại, kỹ thuật chăn nuôi cho các hộ chăn nuôi gia công. Đối với các hộ chăn nuôi tham gia chuỗi nên lựa chọn quy mô chăn nuôi phù hợp với điều kiện kinh tế của gia đình. Cần tuân thủ đúng những điều đã ký với hợp đồng của công ty. Thực hiện tốt công tác đảm bảo vệ sinh trong chăn nuôi, hạn chế ô nhiễm tới môi trường xung quanh.
