Những ngày này 70 năm trước, tại ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang là Cửa hàng Phúc Lợi, chuyên buôn bán đồ tơ lụa, công việc làm ăn của gia đình ông Trịnh Văn Bô vẫn diễn ra bình thường. Nhưng không ai có thể ngờ được trên tầng 2 của ngôi nhà đang diễn ra những việc trọng đại liên quan đến vận mệnh đất nước. Và trong một căn phòng trên tầng 2 đang có một người con vĩ đại của dân tộc, ngày đêm vắt óc viết bản Tuyên ngôn Độc lập cho nước Việt Nam mới.
1. Những ngày cuối tháng 8 tiết trời đã sang thu, xua bớt không khí nóng bức của mùa hè. Và các đường phố của Hà Nội cũng trở nên đẹp hơn với cờ, hoa, biểu ngữ chào mừng kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.
Trung tâm Hà Nội, phố Hàng Ngang, Hàng Đào, nay là trục chính của khu phố đi bộ trong khu phố cổ sầm uất cũng nhộn nhịp hẳn lên. Trong không khí tưng bừng ấy, chúng tôi đến ngôi nhà 48 phố Hàng Ngang cùng những cảm xúc khó tả. Toàn bộ ngôi nhà rộng vài trăm mét vuông nay đã trở thành một bảo tàng nhỏ, tầng một trưng bày một số hiện vật, tranh ảnh về cuộc mít tinh, diễu hành của Nhân dân Hà Nội ngày 19-8 và nghe Bác Hồ đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2-9-1945, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Ở tầng hai, đi qua căn phòng rộng bên ngoài nhìn xuống con phố tấp nập - nơi Bác Hồ tiếp khách - là phòng nhỏ phía trong - nơi Bác ngồi viết Tuyên ngôn Độc lập. Đi tiếp qua hành lang khu giếng trời vào phía trong đến một căn phòng khá lớn, nơi diễn ra các cuộc họp của Thường vụ Trung ương, dưới sự chủ trì của Bác và đồng chí Trường Chinh. Mọi hiện vật được bài trí như cách đây 70 năm, đơn sơ và giản dị.
 |
Ngôi nhà số 48 Hàng Ngang chụp cuối tháng 8-2015. |
Tại sao ngôi nhà 48 Hàng Ngang lại được chọn là nơi Bác ở và viết Tuyên ngôn Độc lập, cũng lại là nơi họp của Thường vụ Trung ương? Cuộc Cách mạng Tháng Tám đã thành công ở Hà Nội và trên cả nước. Tuy nhiên vào thời điểm đó quân đội của Nhật, Pháp vẫn còn nguyên. Bên cạnh đó là lực lượng thuộc các tổ chức, đảng phái khác không muốn Việt Minh nắm quyền, đang ra sức chống phá cách mạng.
Vợ chồng ông Trịnh Văn Bô, chủ nhân ngôi nhà, là tư sản yêu nước, cơ sở rất tin cậy của cách mạng. Ngôi nhà 48 Hàng Ngang có diện tích khá lớn, gần 500m2 thông hai phố. Mặt trước ngôi nhà là phố Hàng Ngang, mặt sau là phố Hàng Cân, lại ở vào nơi tấp nập nhất của trung tâm Hà Nội.
Chính vì thế địa điểm này rất thuận lợi cho các đồng chí Trung ương ra vào (đóng giả khách hàng đến giao dịch làm ăn) dễ che mắt sự nhòm ngó của kẻ địch, lại có cửa thoát phía Hàng Cân khi có biến, đồng thời có nhiều phòng thuận lợi cho công việc của Bác và các đồng chí Thường vụ Trung ương hội họp…
Chiều tối ngày 26-8-1945, đồng chí Trường Chinh đón Bác Hồ về ngôi nhà 48 phố Hàng Ngang. Ngay vợ chồng ông Trịnh Văn Bô và những người giúp việc cũng không hề biết ông cụ gầy, xanh cùng một số người hay lui tới ngôi nhà trong thời gian này là ai.
Bà Hoàng Thị Minh Hồ, vợ ông Trịnh Văn Bô, kể lại: “Ông Cụ làm việc cả ngày và đêm trong phòng. Đêm nào tôi cũng nghe tiếng đánh máy chữ của ông Cụ đến rất khuya. Đồng hồ điểm 12 tiếng, đèn bàn của Cụ mới tắt, nhưng khi đồng hồ điểm 5 tiếng đã thấy ông Cụ tập thể dục ngoài hành lang. Một lần, tôi đưa khay thức ăn vào mời Cụ, khi tôi định quay xuống nhà, Cụ gọi lại hỏi tên tôi với giọng rất ấm áp, rồi Cụ nói: Cháu tuổi trẻ, nhưng có tấm lòng người phụ nữ Việt Nam. Cháu giàu của, lại giàu tình thương người nghèo khó, giúp người hoạt động vì nước. Cháu là người yêu nước, vẹn cả hai vai đảm đang việc nhà, tham gia việc nước.
Hôm Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân đồng bào tại Quảng trường Ba Đình, tôi được đứng ở khu vực sát lễ đài. Nước mắt tôi lặng lẽ chảy trên má vì nhìn lên kỳ đài, không ngờ ông Cụ ở gác hai nhà mình là Chủ tịch Hồ Chí Minh đang dõng dạc đọc Tuyên ngôn Độc lập. Tôi bâng khuâng liên tưởng đến những đêm khuya khoắt tiếng máy chữ của ông Cụ gõ vang lên đều đặn để cho ra bản Tuyên ngôn Độc lập hôm nay: Chúng tôi, Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Công hòa trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng nước Việt Nam có quyền hưởng tự do độc lập và sự thật đã trở thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do độc lập ấy...”.
 |
Bộ bàn ghế Bác Hồ ngồi viết Tuyên ngôn Độc lập. |
2. Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhớ lại những giờ phút lịch sử có một không hai ấy: “Những người làm việc trong gia đình không biết ông Cụ có cặp mắt sáng, chiếc áo nâu bạc thường để hở khuy ngực, hay hút thuốc lá, ngồi cặm cụi đó làm gì. Mỗi lần họ tới hỏi Cụ có cần gì, Cụ quay lại mỉm cười, chuyện trò đôi câu. Lần nào Cụ cũng nói không có gì cần phải giúp đỡ. Họ không biết mình đang chứng kiến những giờ phút lịch sử”.
Đồng chí Vũ Kỳ, nguyên là thư ký của Bác, kể: “ Nửa đêm tôi thức dậy thấy Bác vẫn ngồi làm việc. Hà Nội về đêm yên tĩnh, không khí mát lành. Phố Hàng Ngang rợp bóng cờ. Trước cửa nhà một đội tự vệ mặc quần soóc, đầu mũ ca lô đang đi tuần, bóng dáng hiên ngang. Thật là kỳ diệu. Mới chỉ hơn tuần trước, Hà Nội còn là một thành phố bảo hộ, mật thám Pháp dày như rươi, thấy bóng cờ đỏ là cả bộ máy chúng lồng lộn như thú dữ. Vậy mà đêm nay lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đang ngồi soạn Tuyên ngôn Độc lập giữa lòng Hà Nội”.
 |
Căn phòng rộng phía trong, nơi Bác Hồ họp với các đồng chí Thường vụ Trung ương. |
Sáng ngày 30-8, cũng tại trên gác hai, ngôi nhà 48 Hàng Ngang, Thường vụ Trung ương Đảng họp dưới sự chủ tọa của đồng chí Trường Chinh, thông qua bản dự thảo Tuyên ngôn Độc lập Bác Hồ vừa hoàn thành đêm trước. Buổi chiều cùng ngày, tại đây Bác Hồ đã tiếp một vị khách đặc biệt, đó là ông Archimedes Patti, một sĩ quan tình báo, chỉ huy đội công tác thuộc cơ quan phục vụ chiến lược Hoa Kỳ - người đại diện đầu tiên của Hoa Kỳ trên đất nước Việt Nam độc lập.
Rất thân tình vui vẻ, bằng tiếng Việt và tiếng Anh, Bác Hồ đã đọc cho vị khách đến từ Hoa Kỳ nghe câu mở đầu của bản Tuyên ngôn Độc lập. Vị khách Hoa Kỳ tưởng mình nghe nhầm khi Bác đọc đến đoạn: “Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc”.
Đây là câu mở đầu của bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Hoa Kỳ. Các vị khách quá đỗi ngạc nhiên trong khi Bác Hồ dọc tiếp: “Suy rộng ra, câu ấy có nghĩa là: Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do...”. Khi tiễn khách ra về, Bác Hồ đã nói: Chủ nhật này, ngày 2-9 Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tổ chức ngày lễ Độc lập. Xin mời các vị đến dự.
