Khu vực tư nhân vẫn khó khăn

Theo Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), nền kinh tế có dấu hiệu phục hồi rõ nét, nhưng khu vực tư nhân lại đứng trước nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc tiếp cận vốn.

Tăng trưởng dựa vào FDI

CIEM cho biết GDP quý II-2015 tăng 6,46% so cùng kỳ 2014. Dự báo đà tăng trưởng trong quý III-2015 tiếp tục được duy trì ở mức GDP tăng 6,42%, giá trị xuất khẩu tăng 10,6%, lạm phát tăng 0,92% (so với quý I-2015). Cả năm 2015 khả năng đạt các mục tiêu GDP tăng 6,2%, xuất khẩu tăng 10%, nhập siêu 5%, CPI tăng tối đa 5%, vốn đầu tư/GDP đạt 30-32% là khá cao.

Nhận định về số liệu này, TS. Lê Đăng Doanh cho rằng nền kinh tế đang tăng trưởng nhờ khai thác tài nguyên và tăng trưởng của khu vực DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Tuy nhiên, đóng góp của khu vực FDI cho phát triển nền kinh tế không nhiều khi nền công nghiệp hỗ trợ trong nước chưa phát triển. Chỉ khi ngành công nghiệp hỗ trợ phát triển, khu vực DN FDI mới thực hiện chức năng dẫn dắt và hỗ trợ khu vực DN nội địa phát triển.

Báo cáo kinh tế 6 tháng đầu năm của CIEM cũng cho thấy đầu tư FDI đang đóng vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế. Tuy nhiên, xu hướng vốn FDI thực hiện tăng, vốn đăng ký mới giảm và nếu xu hướng này tiếp tục trong tương lai sẽ phải tìm nguồn lực phát triển khác.

Tỷ trọng thu hút FDI vào Việt Nam/tổng FDI của thế giới so với tỷ phần GDP Việt Nam/tỷ phần GDP thế giới là 8,14%; trung bình trên thế giới khoảng 4,2% và tại Trung Quốc khoảng 1,2%. Điều này cho thấy Việt Nam thu hút quá nhiều đầu tư FDI nhưng hiệu quả FDI mang lại không lớn.

Theo TS. Nguyễn Đình Cung, vấn đề hiện nay không phải là hạn chế sự phát triển của khu vực FDI mà là khuyến khích khu vực trong nước phát triển tương xứng với tiềm năng của nó. Nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam cũng không sướng gì khi phải đi tìm DN phụ trợ bên ngoài, bởi nếu tìm được các nhà cung cấp công nghiệp phụ trợ trong nước họ có thể giảm chi phí sản xuất. Hiện khu vực trong nước đang cất giữ một khối tài sản rất lớn. Nếu chúng ta chuyển khối tài sản khổng lồ này thành động lực phát triển nó sẽ tạo ra một con đường mới, thay vì cứ đi con đường cũ.

Việc thu hút FDI đã tạo ra tình trạng lưỡng phân trong nền kinh tế, trong khi khu vực FDI tăng trưởng rất nhanh, còn khu vực nội địa tăng trưởng rất thấp. Sự kết nối giữa 2 khu vực này dường như chưa có, do đó tăng trưởng khu vực FDI không kéo theo tăng trưởng khu vực nội địa. Đây là vấn đề cần giải quyết để tạo ra sự kết nối giữa 2 khu vực. CIEM cho rằng hiện chúng ta chưa khai thác tốt dòng vốn FDI vào Việt Nam để thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng nhiều hơn nữa.

Khó tiếp cận vốn

TS. Nguyễn Tú Anh, Trưởng ban Chính sách kinh tế vĩ mô thuộc CIEM, phân tích 6 tháng đầu năm 2015 dù lãi suất giảm nhưng độ vênh giữa lãi suất huy động và lãi suất cho vay rất lớn và ngày càng có xu hướng dãn ra. Điều này dẫn đến lãi suất thực DN huy động được từ ngân hàng rất cao, DN khó tiếp cận vốn. Quá trình tái cơ cấu ngành ngân hàng thời gian qua đang đẩy khó khăn sang khu vực thứ 3 là DN.

Bên cạnh đó, dù lạm phát có giảm nhưng rõ ràng khả năng giảm thêm lãi suất từ nay đến cuối năm không cao. Bởi kỳ vọng lạm phát vẫn còn, USD đang lên giá nên khó có thể giảm thêm lãi suất đồng Việt Nam, dù chúng ta mong muốn giảm lãi suất cho vay để giảm chi phí cho DN.

Một diễn biến khác về dòng vốn trên thị trường, trong khi biến động tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE) của các ngân hàng cổ phần giảm rất sâu, các ngân hàng thương mại nhà nước lại tăng rất cao. Thực trạng tốc độ tăng dự nợ tín dụng rất thấp, tốc độ cung tiền rất cao cũng cho thấy dòng tiền xoay quanh hệ thống ngân hàng, vốn được chuyển từ ngân hàng cổ phần sang ngân hàng thương mại. Báo cáo của CIEM cũng cho thấy tỷ trọng vốn đầu tư công vẫn chiếm tỷ lệ lớn nhất trong nền kinh tế, trong đó tỷ lệ vốn vay cho đầu tư công ngày càng tăng.

“Vay nhiều hơn cho đầu tư thì tốt, nhưng làm thế nào để vay theo thị trường phải phân bổ theo thị trường. Cần chấm dứt tình trạng vay vốn theo thị trường nhưng phân bổ vốn theo mệnh lệnh hành chính” -  TS. Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, bình luận.

DN tư nhân vẫn rất khó khăn trong việc tiếp cận vốn ngân hàng.

Hiệu quả đầu tư khu vực tư nhân cũng có nhiều điều đáng lo ngại, vốn đầu tư vào bất động sản, ngân hàng chiếm tỷ trọng lớn, nhưng đây lại là những ngành có hiệu quả thấp. Nguồn vốn đổ vào lĩnh vực ngân hàng, tài chính, bất động sản là những lĩnh vực hiệu quả thấp, tốc độ tăng trưởng thậm chí âm cũng là một nghịch lý trong nền kinh tế. Đáng lẽ vốn phải được phân bổ vào những ngành có hiệu quả đầu tư cao theo quy luật chuyển vốn từ những ngành, lĩnh vực kém hiệu quả sang lĩnh vực có hiệu quả cao hơn.