Trong cùng 1 buổi sáng, 2 nhạc sĩ tài hoa Phan Huỳnh Điểu và Phan Nhân đã lặng lẽ ra đi, để lại nỗi đau buồn, niềm thương tiếc quá lớn lao trước những mất mát không thể bù đắp của nền âm nhạc, nghệ thuật nước nhà.
Con chim vàng của làng nhạc
Tính đến lúc giã biệt trần gian, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu đã gắn bó với âm nhạc đúng 70 năm. Ngay từ khi dấn thân vào con đường sáng tác ca khúc, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp tại miền Trung, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu có 2 bài hát “Mùa đông binh sĩ” và “Đoàn giải phóng quân”. 2 bài hát này mở ra phong cách âm nhạc Phan Huỳnh Điểu, trữ tình mà không bi thương, hào sảng mà vẫn mềm mại, ưu tư mà luôn trong sáng.
Năm 1955, Phan Huỳnh Điểu tập kết ra Bắc và có cơ hội trau dồi nghề nghiệp nhiều hơn, mà nổi bật nhất là ca khúc “Những ánh sao đêm” viết năm 1962. Vượt qua thử thách “niềm chia cắt thắt đau lòng chúng ta”, ca khúc “Những ánh sao đêm” đến nay vẫn là lời ngợi ca quyến rũ nhất về sự chuyển mình hoa lệ của đô thị: “Càng yêu em, anh càng hăng say xây cho nhà cao, cao mãi…”.
Năm 1965, Phan Huỳnh Điểu xung phong vào chiến trường Tây nguyên. Với bút danh Huy Quang, ông đã miêu tả tinh thần bảo vệ Tổ quốc giữa bom đạn ác liệt bằng những giai điệu dạt dào “Ra tiền tuyến”, “Khúc hát chia tay”, “Anh giao liên”…
Năm 1970, trở lại Hà Nội, Phan Huỳnh Điểu có được khoảng thời gian rực rỡ nhất trong sự nghiệp của mình. Kết hợp hài hòa điệu thức dân gian mềm mại và giọng trưởng rắn rỏi cho mỗi ca khúc, Phan Huỳnh Điểu có được những tác phẩm xuất sắc “Cuộc đời vẫn đẹp sao”, “Bóng cây Kơnia”, “Ở hai đầu nỗi nhớ”, “Hành khúc ngày và đêm”, “Anh ở đầu sông em cuối sông”… Đất nước thống nhất, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu chuyển vào TPHCM sinh sống và tiếp tục có những sáng tác chinh phục công chúng như “Thuyền và biển”, “Thơ tình cuối mùa thu”.
Đặc biệt, Phan Huỳnh Điểu là một trong những nhạc sĩ có biệt tài phổ thơ. Những bài thơ của Dương Hương Ly, Hoài Vũ, Ngọc Anh, Bùi Công Minh, Trần Đình Chính, Thúy Bắc, Xuân Quỳnh… đã hòa nhịp trái tim Phan Huỳnh Điểu mà thăng hoa qua năm tháng.
 |
Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu rất đam mê đọc sách, nhất là đọc thơ. Ngoài những ca khúc được nhiều thế hệ yêu mến, tài sản của ông còn hơn 100 ca khúc chưa công bố, phần lớn phổ thơ của những cây bút mới. Tuy nhiên, nhìn lại hành trình âm nhạc của Phan Huỳnh Điểu, những bài hát do ông tự viết lời cũng khá giàu tính văn học.
Thí dụ, bài hát “Đêm nay em ở đâu” có ngôn từ trau chuốt: “Nhìn ngôi sao lấp lánh suốt canh thâu. Như mắt ai nhấp nháy đang tìm nhau. Làn gió mát thoang thoảng hương đêm. Mơn cành hoa trước thềm, như bàn tay anh vuốt nhẹ tóc em…”.
Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu có lối sống giản dị và lạc quan. Căn nhà của ông ở khu cư xá Bắc Hải TPHCM luôn tràn ngập âm thanh và tiếng cười. Ở tuổi 90, ông vẫn ân cần chăm sóc người vợ bị tai biến và làm giám khảo cho các cuộc thi ca hát. Mỗi khi cao hứng, Phan Huỳnh Điểu tự đọc thơ giễu mình một cách trẻ trung: “Tiếc rằng cái tóc hơi bạc bạc. Còn thì mọi thứ vẫn y nguyên”.
Nghĩ về nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu, khán giả chắc chắn mường tượng một quý ông gầy gò ôm cây đàn mandoline. Dù đã thử chơi qua nhiều nhạc cụ, nhưng ông vẫn chung thủy với cây mandoline. N
hạc sĩ Phan Huỳnh Điểu hé lộ về cái bút danh cũng là tên thật của mình: “Bố mẹ tôi là người có hiểu biết về nho học, nên đặt tên cho tôi là Huỳnh Điểu. Chữ Huỳnh không phải là họ Huỳnh, mà có nghĩa là vàng, Điểu là chim. Bố mẹ mong tôi là một con chim vàng!”. Quả thật, Phan Huỳnh Điểu đã trở thành một con chim vàng của nền âm nhạc Việt Nam. Và con chim vàng ấy, hôm nay đã bay về một miền xanh thẳm, để lại tiếng hót ngọt ngào…
Nghe hồn sông núi lòng thêm trong sáng
Nhạc sĩ Phan Nhân sinh năm 1930 tại Long Xuyên. 15 tuổi, Phan Nhân đã đi kháng chiến chống Pháp. Một đêm cuối năm 1950, bên bờ kinh xáng ở Rạch Giá, ông đã viết ca khúc đầu tay “Hành khúc đoàn quân Long Châu”. Năm 1954, nhạc sĩ Phan Nhân cùng vợ là diễn viên Phi Điểu tập kết ra Bắc.
Ban đầu họ biên chế ở Đoàn văn công Nam bộ, sau đó cùng chuyển về Đài phát thanh giải phóng. Suốt mười mấy năm sống ở Hà Nội, Phan Nhân cũng có gần chục ca khúc nhưng ông chỉ hát cho bạn bè nghe vì ông khiêm tốn nói về sáng tác của mình “hai phần dũng cảm, tám phần liều mạng”. Thế nhưng, khi Mỹ ném bom Hà Nội vào mùa đông 1972, thì một cơ duyên đã đến với Phan Nhân.
Trực chiến tại 58 Quán Sứ vào thời khắc ác liệt nhất trong lịch sử, sau khi cho thu âm bài hát của nhạc sĩ Phạm Tuyên “đêm nay trời Hà Nội vang động tiếng súng, lửa trừng trị B52”, Phan Nhân cảm thấy mình phải sáng tác cái gì đó cho Hà Nội mà mình đang gắn bó và bảo vệ. Ông ngồi xuống và viết một mạch “Hà Nội niềm tin và hy vọng”, rồi đạp xe đi tìm ca sĩ Trần Khánh.
Hai người đàn ông, một gốc An Giang một gốc Hải Phòng, vừa hào hứng vừa nhẫn nại trong cái đêm rét mướt và sôi sục, đã mang đến cho người yêu Hà Nội một dòng âm thanh tự hào đến sửng sốt: “Hà Nội mến yêu của ta, Thủ đô mến yêu của ta, là ngôi sao mãi rạng rỡ. Sáng soi bóng đêm Trường Sơn, lắng trong nước sông Cửu Long, nhẹ nâng bước chân hành quân, dệt nên tiếng ca át tiếng bom rền…”.
Với tiếng hát Trần Khánh, “Hà Nội niềm tin và hy vọng” nhanh chóng nổi tiếng như một tác phẩm kinh điển. Nhạc sĩ Phan Nhân lý giải đơn giản: “Niềm tin và hy vọng là suy nghĩ của cá nhân tôi lúc ấy, nhưng sau này nó đã trở thành thông điệp của nhiều người. Tôi viết trước hết cho tôi, như một tấm lòng dành cho Hà Nội”.
 |
Khi đất nước liền một dải, gia đình nhạc sĩ Phan Nhân khăn gói trở lại quê nhà. Trên đường quốc lộ không còn loạn ly, nhạc sĩ Phan Nhân đã viết “Tình ca đất nước” với giai điệu chậm rãi mà sâu lắng: “Nghe hồn núi sông mà lòng ta thêm sáng trong”.
Nhạc sĩ Phan Nhân thổ lộ: “Tôi đi làm cách mạng với hai bộ đồ. Bộ đồ để đi làm gọi là đồ nghiêm, còn bộ đồ để đi ngủ gọi là đồ nghỉ. Tôi chỉ mong hòa bình để được lang thang viết nhạc!”. Khoảng thời gian 5 năm sau 1975, Phan Nhân sáng tác rất nhiều, mà tiêu biểu phải kể đến “Đường lên hạnh phúc” và “Trên quê hương Minh Hải”.
Mùa xuân năm 1981, nhạc sĩ Phan Nhân công bố ca khúc “Thành phố của tôi” với cấu trúc ngắn gọn, gồm 4 câu nhạc và năm phần lời, thật trìu mến và thật hân hoan: “Thành phố Hồ Chí Minh tôi yêu thiết tha trong tim mình. Rạng rỡ đường đấu tranh, tung bay cờ tháng Tám. Dập tắt lửa chiến tranh mùa Xuân sang trên bến nhà Rồng… Thành phố ngàn mến thương. Tôi yêu thiết tha bao con đường. Đường phố dài chiến công, cho tôi niềm vui sống. Đường phố rộng ước mơ. Về tương lai non nước đợi chờ…”.
Nhạc sĩ Phan Nhân còn có một mảng sáng tác rất thú vị là viết cho thiếu nhi. Ông có một tập nhạc thiếu nhi do ông tự làm và photo ra nhiều bản để tặng. Tuy nhiên, tập nhạc thiếu nhi được ghi rõ ở bìa “Nhà xuất bản tại gia” không chỉ có tính kỷ niệm, mà thực sự có giá trị cho tuổi thơ. Tập nhạc này gồm 15 bài, trong đó 12 bài viết trước năm 1975 và 3 bài viết sau năm 1975. Nếu trước năm 1975, Phan Nhân có bài hát thiếu nhi nổi tiếng “Chú ếch con” thì sau năm 1975 ông có bài hát “Vườn cây của ba” nổi tiếng không kém.
Nhạc sĩ Phan Nhân sống nhường nhịn và đạm bạc. Trước khi bệnh nặng và qua đời, ông thường chạy một chiếc xe máy cũ trên đường phố Sài Gòn. Nhìn ông thấy thương lắm, râu tóc bạc phơ và nụ cười ấm áp hiền hậu.
