Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh vừa có ý kiến yêu cầu các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty nhà nước (TĐ, TCT) chỉ đạo quyết liệt hơn nữa để hoàn thành bằng được kế hoạch tái cơ cấu doanh nghiệp (DNNN) giai đoạn 2014-2015, đặc biệt cổ phần hóa (CPH), thoái vốn nhà nước. Theo đó, trong năm 2015 phải sắp xếp, tái cơ cấu trên 300 DN, trong đó CPH 289 DN. Đây quả là nhiệm vụ không dễ dàng, nhưng thông điệp chỉ đạo từ Chính phủ rất rõ ràng: Sẽ xử lý nghiêm lãnh đạo đơn vị không hoàn thành nhiệm vụ.
Mỗi ngày phải “tái” 1 DN
Số liệu Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN cho biết theo phương án sắp xếp, tái cơ cấu DNNN đã được phê duyệt, trong 2 năm 2014-2015, cả nước phải hoàn thành sắp xếp 479 DN (trong đó CPH 432 DN; bán, giao, giải thể, phá sản 22 DN; sáp nhập, hợp nhất 25 DN).
Tính đến hết năm 2014, cả nước mới sắp xếp được 167 DN, nghĩa là trong năm 2015 phải tiến hành tái cơ cấu, sắp xếp trên 300 DN nữa mới hoàn thành kế hoạch. Nếu làm một phép chia, trung bình mỗi ngày sẽ phải tái cơ cấu 1 DN mới hoàn thành được tiến độ này trong năm 2015.
Đối với CPH, trong năm 2014 cả nước đã CPH 143 DN (gấp 2 lần năm 2013). Đặc biệt, tiến trình này đang diễn ra tích cực tại các TĐ, TCT lớn như TĐ Điện lực Việt Nam (EVN), TCT Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines), TĐ Viễn thông Quân đội (Viettel), TĐ Dệt may Việt Nam (Vinatex, TĐ Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT), TĐ Hóa chất Việt Nam (Vinachem)…
Các bộ, ngành, TĐ, TCT nhà nước cần phải đẩy mạnh hoạt động kinh doanh đồng thời với việc thực hiện tái cơ cấu, tập trung vào kiện toàn đội ngũ cán bộ lãnh đạo DN. Quan trọng nhất là sắp xếp lại đội ngũ cán bộ chủ chốt. Nếu không thực hiện được kế hoạch đặt ra thì tự nguyện từ chức. Thủ tướng NGUYỄN TẤN DŨNG |
Về nhiệm vụ thoái vốn nhà nước, báo cáo của Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN cho thấy đến hết tháng 12-2014 cả nước đã thoái 6.076 tỷ đồng tại 233 DN, thu về 8.002 tỷ đồng, bằng 1,3 lần mệnh giá. Ngoại trừ số vốn thoái tại lĩnh vực chứng khoán bằng 98% giá trị sổ sách, việc thoái vốn đầu tư ngoài ngành và bán vốn nhà nước tại DN mà Nhà nước không cần nắm giữ, đến nay đều bảo toàn vốn và có lãi.
Cụ thể, lĩnh vực tài chính bằng 120% giá trị sổ sách; ngân hàng 111%, bất động sản bằng 115%, bảo hiểm bằng 109%, bán vốn nhà nước tại DN bằng 150%. Có 6 TĐ, 25 TCT, 5 địa phương thực hiện thoái vốn có kết quả...
Mặc dù năm 2014, tiến độ CPH DNNN đã có bước chuyển vượt bậc (số lượng DN CPH cao gấp 2 lần so với năm 2013). Tuy nhiên, áp lực trong nhiệm vụ này vẫn đang đè nặng lên năm 2015. Theo kế hoạch, năm 2015 sẽ phải hoàn thành CPH 289 DN, một nhiệm vụ nặng nề, nhất là trong bối cảnh thị trường chứng khoán vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện. Bên cạnh đó, trong số 432 DN phải CPH đến nay vẫn còn 42 DN chưa thành lập Ban chỉ đạo CPH. Trong khi đó, theo phương án bổ sung được phê duyệt, tổng số DN thực hiện CPH tăng thêm 100 DN.
Năm 2015, thị trường chờ đón những tên tuổi lớn như MobiFone, các TCT phát điện của EVN. Tuy nhiên, thời điểm này, với các DN lớn, việc tìm kiếm các nhà đầu tư chiến lược không dễ dàng. Mặc dù khá thành công trong đợt IPO cuối năm 2014, nhưng lãnh đạo Vinatex vẫn khá lo lắng khi nhìn sang viễn cảnh năm 2015.
Ông Lê Tiến Trường, Tổng giám đốc Vinatex, nhận định kinh tế thế giới năm 2015 có nhiều điểm không khả quan, thậm chí có nhiều biến động phức tạp hơn 2014. Như thế có thể dự báo được rằng nhà đầu tư tiềm năng từ các nước cũng sẽ khó khăn hơn trong việc mua bán cổ phần các DN CPH tại Việt Nam. Ở trong nước, những nguồn lực mạnh đủ sức để tham gia CPH những DN có quy mô vốn lớn lại không nhiều.
Chạy đua với thời gian
Theo ông Phạm Viết Muôn, Phó trưởng Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN, mục tiêu tái cơ cấu DNNN đã đặt ra cho năm 2015 không thể chậm trễ được. Nếu tiếp tục chậm trễ sẽ phải xử lý nghiêm như Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo.
“Đó là phải xử lý người đứng đầu bộ, ngành, TĐ kinh tế, DN không thực hiện hoặc thực hiện không có kết quả” - ông Muôn nói. Để đẩy nhanh tiến độ và hiện thực hóa mục tiêu tái cơ cấu DNNN năm 2015, Chính phủ đã xác định các công việc và lộ trình cụ thể để giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành, DN thực hiện.
Tiến độ không phải là mục tiêu của tái cơ cấu DNNN nếu không đi cùng với chất lượng. Cần tập trung tái cơ cấu về tài chính, về quản trị của DNNN. Có vậy mới đạt được mục tiêu cuối cùng là nâng cao được năng lực, sức cạnh tranh và hiệu quả của DNNN. GS.TS Vương Đình Huệ, Trưởng ban Kinh tế Trung ương |
Cụ thể, đối với DN chưa thành lập ban chỉ đạo CPH, trong quý I-2015 cần thành lập ban chỉ đạo CPH và xác định giá trị DN, phấn đấu trong quý III công bố giá trị DN và quý IV phê duyệt xong phương án CPH.
Đối với DN đã thành lập ban chỉ đạo CPH, Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh yêu cầu tổ chức ngay việc xác định giá trị DN, phấn đấu trong quý II tất cả đều công bố được giá trị DN và quý III phê duyệt xong phương án CPH. Đối với DN đang xác định giá trị DN, phấn đấu trong quý I tất cả đều công bố được giá trị DN và cuối quý II phê duyệt xong phương án CPH.
Những DN có điều kiện thì thực hiện IPO theo quy định hiện hành. Những DN chưa có điều kiện IPO ngay phải chuyển thành công ty cổ phần với các cổ đông là Nhà nước, TCT Đầu tư - Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC)...
Đáng chú ý, Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh yêu cầu bộ trưởng các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ, chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, chủ tịch TĐ kinh tế phải chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ về việc hoàn thành nhiệm vụ tái cơ cấu DNNN thuộc phạm vi quản lý giai đoạn 2014-2015; trong quá trình thực hiện cần phối hợp chặt chẽ, kịp thời giải quyết khó khăn, vướng mắc phát sinh.
“Chính phủ sẽ xử lý nghiêm lãnh đạo DN không hoàn thành nhiệm vụ tái cơ cấu, CPH, thoái vốn nhà nước. Ban Chỉ đạo Đổi mới và Phát triển DN phối hợp với Bộ Tài chính tăng cường kiểm tra, đôn đốc, giám sát các bộ, ngành, địa phương, TĐ, TCT nhà nước trong thực hiện” - Phó Thủ tướng yêu cầu.
Tháo gỡ điểm nghẽn
Chỉ tiêu và lộ trình tái cơ cấu DNNN năm 2015 đã khá rõ ràng. Tuy nhiên, để thực hiện được cần xác định được những điểm nghẽn đang cản trở tiến trình này để có giải pháp tháo gỡ. Trong một nghiên cứu mới đây, TS. Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, và các cộng sự đã tập trung làm rõ vấn đề này. Theo nhóm nghiên cứu, có 4 trở ngại lớn cần tập trung tháo gỡ.
Thứ nhất, việc cải tiến mô hình quản trị DNNN là nỗi e sợ mất công cụ kiểm soát ngành hoặc thị trường, khi các bộ từ bỏ chức năng bộ chủ quản.
Thứ hai, hoạt động quản trị DN chưa cho thấy tính mới, sáng tạo và khoa học. Nguyên nhân do bộ máy quản lý của DN phần lớn vẫn là các cá nhân cũ với tư tưởng cũ.
Thứ ba, Chính phủ vẫn chưa rõ ràng được chức năng quản giám của những người đại diện trực tiếp vốn chủ sở hữu nhà nước tại DN, cũng như chức năng quản lý của những người điều hành DNNN.
Thứ tư, việc triển khai tái cơ cấu DNNN chưa phân tích, xác định được cụ thể những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của từng DN, qua đó có giải pháp tái cơ cấu, phát triển DN mà chủ yếu theo hình thức chuyển giao, sắp xếp, tổ chức lại trong nội bộ TĐ, TCT hoặc giữa các DNNN.
 |
IPO Vietnam Airline tại HOSE ngày 14-11-2014. |
Để đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu DNNN trong giai đoạn tới, nhóm nghiên cứu khuyến nghị tập trung đẩy mạnh thực hiện 3 nhóm giải pháp.
Thứ nhất, thúc đẩy quá trình CPH, trước hết phải xác định được tư duy về vai trò của kinh tế nhà nước và DNNN trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. DNNN chỉ hoạt động trong những lĩnh vực mà khu vực tư nhân không muốn làm (ngay cả khi không có DNNN).
Ngay cả với các lĩnh vực này, Chính phủ có thể cân nhắc mua các dịch vụ tương tự từ các nhà cung ứng của khu vực tư nhân. Mục tiêu, tiến độ CPH cũng cần được điều chỉnh. Điểm quan trọng nhất CPH phải hướng tới nâng cao hiệu quả hoạt động của DN nhằm góp phần tăng cường chất lượng hàng hóa, dịch vụ cho nền kinh tế, qua đó thúc đẩy quá trình cải thiện năng lực cạnh tranh và tái cơ cấu nền kinh tế nói chung.
Thứ hai, thúc đẩy quá trình thoái vốn ngoài ngành. Cản trở lớn nhất trước đây là yêu cầu thoái vốn nhưng phải bảo toàn phần vốn và tài sản của Nhà nước đã được tháo gỡ, sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 51 năm 2014.
Vấn đề đặt ra, liệu DNNN có quyết tâm làm theo đúng kế hoạch. Để giải quyết vấn đề này, các DNNN cần lên kế hoạch rõ ràng về quy trình thoái vốn. Bộ Tài chính hoặc cơ quan chịu trách nhiệm về tiến độ thoái vốn cần lập một website công khai kế hoạch thoái vốn tại các DNNN.
Đây sẽ là cơ sở để người dân theo dõi và giám sát cũng như chủ động vào việc tham gia đấu giá DN. Cần cải tiến mô hình quản trị tại các DNNN, mạnh dạn đổi mới tư duy về quản trị DNNN. Chính phủ nên thuyết phục từ bỏ chức năng đại diện quyền chủ sở hữu của các bộ, ngành và địa phương sẽ giúp cho họ tập trung và chuyên môn hóa nhiều hơn vào việc xây dựng các chính sách quản lý và giám sát.
Cần xây dựng và ban hành một văn bản quy định rõ ràng 2 loại vị trí người quản lý giám sát là người phải vì lợi ích công và đại diện tham gia quản trị DNNN để hướng DNNN theo đuổi đúng các tôn chỉ lợi ích công; người quản lý là người được hội đồng quản trị DNNN thuê để điều hành DNNN hiệu quả theo những mục tiêu hội đồng quản trị đề ra.
