Ung nhọt DNNN Trung Quốc (K2): Quả bom nợ công, tham nhũng

Được hưởng lợi thế độc quyền cộng với cơ chế được ưu tiên vay vốn giá rẻ đã khiến các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) Trung Quốc trở thành những bộ máy tích nợ và tham nhũng.

Ung nhọt DNNN Trung Quốc (K1): Nghi án rửa tiền

Tổng nợ 250% GDP

Theo ước tính mới nhất của Ngân hàng Standard Chartered, tính đến cuối tháng 6, tổng lượng nợ của Trung Quốc đã tăng lên tương đương 251% GDP, so với mức chỉ 147% GDP năm 2008. Trong đó đa số khoản nợ nằm trong DNNN hoặc các công cụ đầu tư của chính quyền địa phương. Một sự trương phình nhanh chóng như vậy là điều đáng lo ngại hơn cả mức nợ tuyệt đối.

Tại các nền kinh tế khác, sự gia tăng nợ với cường độ này trong thời gian ngắn như vậy hầu như sẽ kéo theo khủng hoảng tài chính. “Mức nợ hiện tại của Trung Quốc đã rất cao so với tiêu chuẩn thị trường mới nổi. Nói cách khác, Trung Quốc đã trở thành nước nặng nợ trước khi thành một nước giàu” - Chen Long, nhà kinh tế của Công ty Tư vấn Gavekal Dragonomics, nói.

Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã nhiều lần cảnh báo rằng sự kết hợp của tăng trưởng chậm lại và nợ ngày càng nhiều sẽ dẫn đến việc phân bổ vốn sai nghiêm trọng. Kết quả có thể được nhìn thấy trên khắp Trung Quốc, với vô số tòa nhà bỏ không và sự dư thừa công suất lớn từ các tấm năng lượng mặt trời đến thép và xi măng. Để nhanh chóng hồi phục sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, Bắc Kinh đã phụ thuộc nhiều vào hoạt động vay nợ, với tỷ lệ nợ so với GDP tăng 17% chỉ trong 6 tháng qua (từ 234% vào cuối năm ngoái) so với mức tăng khoảng 20% trong năm trước.

Thay vì kiềm chế tín dụng, chính phủ lại thúc đẩy vì lo ngại tăng trưởng chậm lại cộng với sự suy giảm thị trường bất động sản có thể khiến nền kinh tế phải "hạ cánh cứng". Lượng tín dụng mới tại Trung Quốc trong tháng 6 đạt 1.960 tỷ NDT (316 tỷ USD), tháng cao nhất kể từ tháng 3 và gần gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái.

Sau vài tháng giảm do sự kiềm chế của chính phủ, tín dụng trong lĩnh vực ngân hàng bóng tối (shadow banking) cũng tăng trở lại trong tháng 6. “Tăng trưởng tín dụng chung tiếp tục vượt tăng trưởng giá trị gia tăng, điều đó là không bền vững” - Stephen Green, kinh tế trưởng tại Trung Quốc của Standard Chartered, cho biết.

6 tháng, truy tố 25.000 người

Một bài báo trên Tân Hoa Xã (THX) hôm 24-7 cho biết hơn 25.000 người tại Trung Quốc đã bị điều tra tham nhũng chỉ trong 6 tháng đầu năm nay. Gần 85% các trường hợp bị điều tra liên quan khoản tiền tham nhũng hơn 50.000NDT (8.000USD) hoặc biển thủ 100.000NDT công quỹ. Những vụ lớn như vậy tăng gần 14% so với cùng kỳ năm ngoái.

Các cơ quan điều tra của Trung Quốc cũng theo dõi những quan chức chạy ra nước ngoài bằng nguồn tiền không minh bạch. Trong 6 tháng đầu năm, 320 nghi phạm tham nhũng đã bị đưa về Trung Quốc. THX cho biết cơ quan điều tra sẽ lập ra một nhóm chuyên làm nhiệm vụ thu hồi các khoản tiền tham nhũng bị đưa ra nước ngoài, tăng cường giám sát các vụ lớn và xây dựng cơ sở dữ liệu về quan tham.

Trước đó, ngày 30-6, cựu giám đốc Ủy ban Giám sát tài sản nhà nước, ông Jiang Jiemin, người trước đây từng là Chủ tịch PetroChina - nhà khổng lồ dầu khí quốc doanh - đã bị khai trừ khỏi Đảng Cộng sản Trung Quốc vì tội tham nhũng. Ông này bị kết tội lợi dụng vị trí và quyền hạn để tìm kiếm lợi ích cá nhân và nhận một lượng lớn tiền hối lộ.

Tháng 4-2013, Song Lin, lúc đó là Chủ tịch DNNN China Resources bị điều tra vì nghi ngờ cũng với tội danh trên. Jiang và Song nằm trong danh sách dài các nhà điều hành quản lý cấp cao trong các DNNN bị hạ bệ kể từ năm 2012. Hơn 50 người trong các lĩnh vực từ dầu mỏ, thép, năng lượng, viễn thông, hàng không và giao thông vận tải đã bị cách chức vì dính đến tham nhũng.

Hũ mật vô chủ

Tháng 3-2012, sau khi được chính phủ chấp thuận việc tiếp tục mở rộng nhà máy lọc dầu trị giá 900 triệu USD ở tỉnh Phúc Kiến, phía Đông Nam của Trung Quốc, gã khổng lồ dầu khí nhà nước Sinopec Corp đã cảnh báo về tình trạng hối lộ: Dự án kỹ thuật và xây dựng là một khu vực chính cho các hoạt động tham nhũng tại Sinopec.

Các chuyên gia cho rằng một trong những thách thức lớn nhất đối với Trung Quốc và nỗ lực đấu tranh chống tham nhũng là nạn hối lộ tràn lan trong các hợp đồng kỹ thuật, mua sắm và xây dựng của các công ty nhà nước. Tham nhũng trong khu vực nhà nước là phổ biến nhưng từ năm ngoái mới được nêu bật khi các nhà chức trách liên tục mở những cuộc tấn công vào ngành công nghiệp năng lượng với cuộc điều tra 5 nhà cựu điều hành cao cấp của PetroChina và công ty mẹ China National Petroleum Corp.

Cuộc điều tra đã đặt ra câu hỏi về việc ông Tập sẽ đi xa đến đâu để nhổ tận gốc tham nhũng trong một ngành công nghiệp được xếp vào những lĩnh vực quyền lực nhất của khu vực DNNN.

Hầu như quan chức cấp cao tại các công ty nhà nước đều là đảng viên nên nắm trong tay quyền lực rất lớn và có rất nhiều tiền bạc. Theo Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc, DNNN ban hành hồ sơ dự thầu hàng hóa và dịch vụ trị giá tới 9.260 tỷ NDT (1.510 tỷ USD) năm 2011.

Không rõ bao nhiêu trong số này là các hợp đồng kỹ thuật, mua sắm và xây dựng, thường được gọi là EPC. Cũng không có bất kỳ con số điều tra tham nhũng vào hợp đồng EPC. Chỉ riêng thị trường kỹ thuật dầu khí của Trung Quốc đã đạt 40 tỷ USD vào năm 2016. Trung Quốc cũng đang đầu tư 65-80 tỷ USD từ năm 2012-2016 để mở rộng khả năng lọc dầu. "Không thể tránh khỏi có vấn đề tham nhũng trong đấu thầu các hợp đồng EPC do sự tập trung quyền lực” - Chen Weidong, Giám đốc nghiên cứu năng lượng tại CNOOC Group, nói.

Triển lãm những khuôn mặt tham nhũng ở Trung Quốc.

Theo các nhà phân tích, sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Trung Quốc đã thúc đẩy sự đột biến trong đầu tư tài sản cố định của các công ty chính phủ và nhà nước. Theo đó các quan chức tại các công ty nhà nước tham gia đấu thầu thường nhận hối lộ để trao hợp đồng, hoặc chọn các công ty được điều hành bởi người thân hoặc bạn bè.

Họ thường chia một dự án lớn thành nhiều phần để né tránh quá trình đấu thầu công khai. Một thí dụ gần đây là cựu Bộ trưởng Đường sắt Liu Zhijun, người đã bị tuyên án tử hình treo trong năm 2013 vì tội nhận hối lộ. Người ta phát hiện ông Liu đã giúp 11 người thắng thầu đường sắt hoặc nhận được chương trình khuyến mại để đổi lấy 64,6 triệu NDT tiền hối lộ từ năm 1986-2011.

Thực tế từ năm 2000, Trung Quốc đã có những giải pháp kiềm chế tham nhũng trong mua sắm công. Tuy nhiên nỗ lực này cho đến nay chưa đạt được kết quả khả quan, tình trạng tham nhũng trong DNNN vẫn đang là vấn nạn lớn của đất nước 1,3 tỷ dân này.